Rente - voor geen mens te vatten?

Het is meivakantie. Ik hoop dat iedereen is uitgerust. Ik heb een blog klaar over een ingewikkeld principe, waar je even rustig voor moet zitten. Maar als je dit snapt, kan het je veel geld besparen in je leven...

Rente op rente is een indrukwekkend principe. Ook nog een heel mooi iets, en een ecologisch principe, het gaat over groei. Waarbij elke uitbreiding bijdraagt aan de nieuwe uitbreiding.
Klinkt ingewikkeld. En onze mensenhersenen vinden het ook heel ingewikkeld. Hersenwetenschappers hebben uitgevogeld dat dat mensenhersenen het principe nauwelijks kunnen begrijpen en niet aanvoelen. Niet echt, hoe natuurlijk dit principe ook is.

En de werking lijkt op de groei van een woekerplant. Een woekerplant die bij verkeerde keuzes je leven kan verstikken. Of juist laten bloeien, afhankelijk of je een lening hebt of juist spaargeld. Dit merk je vooral als je over langere periodes kijkt, over 10 jaar of langer.
En een jaar of 10 of langer, ik hoop dat je zo lang wel leeft. Dus voor langdurige beslissingen waar rente in meespeelt, is dit stuk de moeite waard.

Waarschuwing: je hersens moeten even serieus werken bij dit stuk. Lees het vooral als je helder bent, en hou papier bij de hand. Makkelijker kan ik het niet maken, ik hoop wel duidelijk.

De truuk van rente-op-rente is dat het blijft optellen, zowel in de lengte als in de breedte. Het groeit alle kanten op. Of anders gezegd: Ieder deel blijft bijdragen en blijft zichzelf splitsen. Laat deze beelden even op je inwerken.
Dan ga ik rente-op-rente nu uitleggen met een voorbeeld en wat getallen.

Stel je hebt 1000 euro, dat noemen we hoofdsom (net als de bank). En we zetten de rente op 5%, dat rekent makkelijk als voorbeeld.

Na een jaar komt er rente bij, da's 50 euro.
Als we dat laten staan komt het totaal op 1000 + 50 = 1050.

Na nog een jaar komt er weer rente bij op je hoofdsom, plus de rente-op-rente.
Let even op: je hebt 1050 en krijgt weer 50 rente.
Plus 2,50 er bovenop als rente op de 50 euro rente die je vorig jaar  er bij had gekregen. Had jij dit verwacht? Dit lijkt wel magisch. Altijd leuk, iets gratis krijgen.
Totaal nu (1000+50) +50 +2,50 =1102,50.

Het derde jaar begint de magie verder te voorschijn te komen. Blijf goed opletten.
We krijgen er dit jaar bij: 50 euro rente op de hoofdsom.
En 2,50 rente op de rente van vorig jaar.
En 2,50 op de (50 euro) rente uit jaar 1, die hadden we laten staan.
En 0,125 euro op de 2,50 rente-op-rente van de (50 euro) rente uit jaar 1, zie vorige regel.
In totaal wordt er bij geteld: 55,13 euro. Ergens is ruim 5 euro extra verschenen dit jaar. Magisch!
Totaal komen we nu op 1102,50 +55,13 = 1157,63.

Voor het derde jaar wordt het ingewikkelder, het groeit opeens alle kanten uit. Als het te ingewikkeld wordt, staan verderop de cijfers in overzicht.
We krijgen er dit jaar bij: 50 euro rente op de hoofdsom.
En 2,50 op de (50 euro) rente van vorig jaar=jaar 3.
En 2,50 op de (50 euro) rente uit jaar 2.
En 2,50 op de (50 euro) rente uit jaar 1.
En 0,125 euro op de 2,50 rente-op-rente van jaar 3.
En 0,125 euro op de 2,50 rente-op-rente van jaar 2.
En 0,125 euro op de 2,50 rente-op-rente die er nog stond uit het derde jaar= jaar2. Die hadden we laten staan op de rekening.
En 0,0625 op de (0,125) rente op de (2,50) rente-op-rente die we in het derde jaar hadden gekregen en laten staan.
Ben je er nog? KNAP!
Totaal komt er nu bij: 57,88.
Maakt in totaal 1215,51.

Het principe blijft werken, en er komen steeds meer extraatjes te voorschijn, die alsmaar blijven optellen. Als ik het ga uittypen, wordt het onleesbaar. In een tabel:

	Rentebedrag		Elk jaar percentage er op
begin	1000	0	€ 1.000,00	1000
Eind 1e jaar	1050	1	€ 1.050,00	(1000) + 50
Eind 2e jaar	1100	2	€ 1.102,50	(1000+50) + 50 + 2,5
Eind 3e jaar	1150	3	€ 1.157,63	(1000+50+50+2,50) +50 + (2,50*2) + 0,125
Eind 4e jaar	1200	4	€ 1.215,51	(1157,63) + 50 + (2,50*3) + (0,125*3) + 0,00625
Eind 5e jaar	1250	5	€ 1.276,28	(1215,51) + 50 + (2,50*4) + (0,125*6) + (0,00625*3) + 0,00003125
Eind 6e jaar	1300	6	€ 1.340,10	eeehhhh. laat maar. Dit wordt te erg
Eind 7e jaar	1350	7	€ 1.407,10
Eind 8e jaar	1400	8	€ 1.477,46
Eind 9e jaar	1450	9	€ 1.551,33
Eind 10e jaar	1500	10	€ 1.628,89

Zelfs in een tabel wordt de optelsom onleesbaar ingewikkeld.

Misschien denk je nu: er verschijnen van allerlei bedragen magisch, maar het zijn maar kleine getallen.
Dat klopt.
Maar het telt wel echt op. De meeste mensen denken gevoelsmatig aan een rentebedrag dat er elk jaar bij komt. En tellen dat op in hun hoofd. Dan krijg je rentebedragen zoals in de linkse kolom. Maar de rente-op-rente werkelijkheid staat in de rechterkolom.
Scheelt dat?
Kijk even rustig.


Heb je gezien dat je 9 jaar zomaar 10% extra hebt, ten opzichte van een berekening die met een vast rentebedrag werkt? Dat is best wel veel! 10% magisch er bij! Waar komt dat vandaan? Van al die kleine beetjes die elk jaar weer komen en blijven staan en het volgende jaar weer bijdragen.
Het rente-op-rente principe is genoeg om banken te laten verdienen aan leningen en aan spaargeld.

Dit is het principe dat mensen niet snappen. En niet aanvoelen. Niet kúnnen snappen, en niet kunnen aanvoelen. Onze hersenen zijn niet gebouwd om dit principe te bevatten. Dus als je het voorbeeld ingewikkeld vind, of helemaal niet snapt, ben je niet gelijk hopeloos dom. Je bent dan net zo als iedereen eigenlijk.

Een recente Nobelprijswinnaar, dhr. Kahneman, heeft z'n hele leven onderzoek gedaan naar hoe we nadenken en beslissen. Hij (en nog een aantal andere psychologen en economen) hebben verwoord wat we allemaal wel aanvoelen: we hebben 2 soorten denken. Ik noem ze hier je onderbewuste of je gevoel, en je ratio.
Je onderbewuste kan veel dingen door elkaar mengen om tot een conclusie te komen. Maar rekenen? nee. Soms een beetje optellen, maar niet altijd met de goede uitkomst. Heel soms vermenigvuldigen, en dat gaat nog vaker fout. Je onderbewuste gebruikt veel mentale afsteekroutes (cliches, vooroordelen, hokjesgeest) om snel tot een beslissing te komen. Tja, ongeveer kan dat wel kloppen. Voor rekenen werkt voor geen meter.
Je ratio kan wel rekenen. Heel nauwkeurig en hele ingewikkelde zaken. Mooi joh! Tenminste, zo goed als je jezelf hebt laten aanleren. Er zijn mensen die voldoende wiskunde hebben gehad om de formules met machtsverheffen te onthouden en toe te kunnen passen. Dat is een minderheid van de bevolking, ik schat zelf een procent of 10. Maar zelfs die mensen kunnen rente-op-rente alleen maar berekenen, aanvoelen hoe het werkt is ook voor hen niet weggelegd.
Dus pas op: je gevoel kan werken met vermenigvuldigen, en dat lijkt op rente-op-rente, maar werkt na een aantal keren toch echt anders uit! Die 10% die er na een paar jaar bij zat, voelt magisch, maar is heel reeel op je bankrekening. Juist degenen die het wel kunnen berekenen moeten hier heel erg voor op hun hoede zijn.
Het nadeel is wel dat je ratio energie en tijd kost om te gebruiken. Dus dat rekenen lukt alleen als je fit bent, niet 's avonds laat en niet als je veel stress hebt. Dan maakt iedereen fouten.

Nu is dit voorbeeld met een rente van 5%. Voor een spaarrekening onrealistisch hoog, maar voor een lening onrealistisch laag. Voor spaarrente werkt dit principe dus minder hard door dan je gevoel die gewoon vermeningvuldigt. Voor leningen (met bijvoorbeeld 16% rente, of soms wel 20%) veel harder. Ik zet even de getallen neer voor 16% - wat de meeste banken rekenen voor rood staan.

	Rentebedrag		Elk jaar percentage er op
begin	1000	0	€ 1.000,00
Eind 1e jaar	1120	1	€ 1.120,00
Eind 2e jaar	1240	2	€ 1.254,40
Eind 3e jaar	1360	3	€ 1.404,93
Eind 4e jaar	1480	4	€ 1.573,52
Eind 5e jaar	1600	5	€ 1.762,34
Eind 6e jaar	1720	6	€ 1.973,82
Eind 7e jaar	1840	7	€ 2.210,68
Eind 8e jaar	1960	8	€ 2.475,96
Eind 9e jaar	2080	9	€ 2.773,08
Eind 10e jaar	2200	10	€ 3.105,85

Nu is de magie van 10% verschil al bereikt na 4 jaar!
Als je dit moet betalen is dit Jakkies! (zouden banken daarom ons zo graag laten roodstaan?)

En rente-op-rente werkt geniepig hard door, zeker als je niet doorhebt hoeveel je al met al betaalt. Bijvoorbeeld omdat je niet elke cent bijhoudt. Zoals ik. Of omdat het om kleine bedragen gaat, waar je aan went. Elke maand een beetje meer dan je denkt, ach dan dat ijsje maar niet extra.

Dus dit principe werkt verstikkend als je de rente bij je lening opgeteld krijgt, jaar na jaar.
En het principe werkt bevrijdend als je je spaargeld tegen een redelijk percentage kan wegzetten, jaar na jaar. Spaarrekeningen geven nu 1,5%, crowdsourcing geeft 8%. Dat verschil is groot

1,5 % rente	8 % rente
€ 1.000,00	€ 1.000,00
€ 1.015,00	€ 1.080,00
€ 1.030,23	€ 1.166,40
€ 1.045,68	€ 1.259,71
€ 1.061,36	€ 1.360,49
€ 1.077,28	€ 1.469,33
€ 1.093,44	€ 1.586,87
€ 1.109,84	€ 1.713,82
€ 1.126,49	€ 1.850,93
€ 1.143,39	€ 1.999,00
€ 1.160,54	€ 2.158,92

Maar als je hersenen dit principe zo slecht kan snappen, hoe kun je dan een wijze beslissing maken over spaargeld of investeringen, of juist over leningen (inclusief hypotheken)?
Als je weet dat je hersens een valkuil hebben, hoe kun je daar dan om heen manouvreren?
Is het hopeloos?

Nou nee.
Probeer je gevoel en je ratio allebei te gebruiken, en zo handig mogelijk. Zeker bij grote leningen (dus bij een hypotheek) leveren de uren die je in een goede beslissing investeert waarschijnlijk meer geld op dan je bij je baas in weken kunt verdienen. De mensen die dit kunnen, winnen gemiddeld 80.000 euro in hun leven. Gemiddeld.

Als cijfer gedoe teveel is, speel dan veilig.
Schrijf op wat je denkt dat iets kost. En vermenigvuldig dat met 2,5 of 3 als je er een lening voor neemt. Dat cijfer klopt beter bij je gevoel dan de winkelprijs. Dit type beslissers moeten er gewoon van uitgaan dat rente op rente drie keer zo hard aantelt ten opzicht van wat je denkt. Echt waar. Ik weet het dit is geen fijn nieuws. Maar wel portemonnee-waar.
Misschien is het nog wel even handig om te bedenken dat deze wereld de mensen bevoordeelt die geld hebben, zij gaan er meestal hard op vooruit. En de mensen die rente betalen (via welke lening dan ook) gaan er (drie)dubbel zo hard achteruit dan ze waarschijnlijk zelf aanvoelen of denken: de tijd die ze rente betalen, de rente-op-rente die ze betalen, en de achterstand die ze hebben omdat ze dure keuzes moeten maken omdat ze geen buffer hebben.
Met deze mentale truuk kun je, een beetje, ongeveer, met je gevoel rente te beoordelen.
Of ga je toch nog even de cijfers induiken?

De eerste stappen zijn met je ratio.
Dat doe je het wijste op een moment met energie. Niet in haast, niet als je moe bent, of angstig. Grote beslissingen neem je niet even, toch?
Stap 1: Zet op een rijtje wat je hebt en wat je nu uitgeeft. Zorg voor inzicht in wat je kan betalen. Nu. Maar ook over 5 jaar, als je kinderen hebt, of juist niet meer. En maak een derde set cijfers voor als het leven niet-zo-goed gaat (arbeidsongeschiktheid of werkloosheid).
Rotwerk misschien, maar het levert echt geld op bij de juiste beslissing. Of had je al een budget? Dan is deze stap een makkie.

Stap 2: Bereken hoeveel rente je moet betalen voor een lening, liefst over de hele looptijd. Gebruik excel, of een calculator op het internet. En ga bij een hypotheek dan vooral door tot je minstens 15 jaar verder bent. Dan zie je het verschil pas goed voor je.
Maak die getallen vervolgens visueel: maak een grafiekje, of zet de getallen op een rijtje onder elkaar. Hoeveel rente betaal je op een lening van 200.000 euro, bij elkaar in 15 jaar? En na 20 jaar?

Pittige klus. En je schrikt je dood waarschijnlijk. Maar om deze getallen ging het nou net.
Wil je nog steeds die lening? Is het object wat je daarmee beschikbaar krijgt deze rente (en moeite om dit geld te verdienen) waard?

Bij grotere bedragen (hypotheek en pensionzaken) vergelijk je cijfers met het advies van een vertrouwd financieel adviseur. Zo een die je betaalt, en een die vlgs de consumentenbond regels OK is. Check rustig cijfers en regels op een officiele site, als de belastingdienst. Als je hetzelfde leest op diverse websites, die elkaar niet napraten, zal het wel kloppen.

Dan stap 3:
Zet de voor en nadelen van het object op een rijtje. Naast de cijfers/grafiek van je rente.
Wil je een auto als die je het dubbele kost van de winkelprijs? Of betaal je de kleinere van je spaargeld? Of kun je deze zomer het nog op de fiets af?
Heb je die TV nu nodig, en wil je daar bovenop de winkelprijs nog rente betalen? Of wacht je even en spaar je hem bij elkaar? (dan krijg je de rente, van de bank of de crowdfunding)
Wil je een huis nu hebben, al betaal je veel meer dan je huidige huurhuis of kamer? Welke voordelen biedt een koophuis tov de rente die je er extra voor moet betalen? (meer ruimte of  het regelen van je pensioen). En vergeet de nadelen niet (als je wilt verhuizen, zit je geld in de stenen vast tot je verkoopt)
Creatieve mensen kunnen ook nog de voor- en nadelen in plaatjes of kleuren uitdrukken. Als je dat kunt, vooral doen! Zet de link van je blog dan vooral in de reacties hier, dan kunnen nog meer mensen het gaan snappen.

En als je creatieve alternatieven kunt verzinnen, zet die er rustig bij. Een jaar langer thuiswonen levert dan zomaar 2 jaar korter betalen aan je hypotheek op. Of misschien wel meer. Betekent dat 2 jaar minder bij een baas hoeven werken? Of 2 jaar die je kunt reizen?
Ook kleine kosten helpen mee: Een jaar lang niet in de kantine eten en je kledingbudget halveren, zodat je zonder extra lening wel die badkamer kan verbouwen?


Nu komt stap 4, waarin je je gevoel kunt laten meespreken.
Laat dit overzicht liggen. Minstens 1 nacht en/of 1 lange wandeling lang. Weeg de voor- en nadelen af.
Droom.
Voel.
Wik en weeg.
En dan opeens weet je het. Dan heb je met je beste kunnen opeens.... gekozen.

Wil je nog steeds? Veel plezier met je aankoop! Ga er goed van genieten.
(en ik besef dat ik voor mijn eigen spaargeld nog het een en ander wil doorrekenen)